‘MENSEN RAKEN MET MUZIEK IS HET ALLERGROOTSTE CADEAU’

Allebei hebben ze de Matthäus Passion al honderden malen vertolkt. Over wat de Matthäus Passion voor hen persoonlijk betekent, hoeven ze dan ook niet lang na te denken. Buwalda: “Ik zing de volledige Passie al 29 jaar en de aria Erbarme Dich zelfs al 35 jaar. Iedere keer wordt het nóg interessanter. Om gemotiveerd te blijven hoef ik helemaal niks te doen, want direct bij de eerste noot zit ik er volledig in. Een uitvoering van de Matthäus is altijd weer indrukwekkend. Tijdens de uitvoeringen, vlak na het overlijden van mijn vader en mijn tante, was het zelfs alsof zij bij me waren om mij te troosten. Er gaat enorm veel troost en kracht uit van de Matthäus Passion. Het is als een warme deken.” Zijn favoriete passage: ‘Wenn ich einmal soll scheiden’. Buwalda: “Dat gaat over afscheid nemen. Niet van een ander, maar van jezelf. Ik vind het een van de mooiste koralen ooit gemaakt. Het staat voor mij voor de kracht van het geloof.”

Voor Igor Ruhadze is het muziekstuk eveneens een belangrijk onderdeel van zijn leven geworden. Al speelde hij het pas voor het eerst toen hij al 29 was en in Nederland aan het conservatorium studeerde. Ruhadze: “Ik ben geboren in de Sovjet Unie, waar religieuze muziek verboden was. Wij mochten de Matthäus zelfs niet binnen de vier muren van ons eigen huis spelen. Dan liep je het risico opgepakt te worden. Toen ik het voor het eerst speelde, maakte het daarom extra veel indruk op me. Bij veel andere solo’s wordt het na een tijdje lastig om er weer iets nieuws in te leggen. Maar niet bij Erbarme Dich uit de Matthäus Passion. Die is iedere keer weer anders. De muziek heeft een magie die niet te verklaren is. Met name het openings- en het slotkoor van de Passie weten mij persoonlijk altijd weer enorm te raken.”

In Erbarme Dich delen de countertenor en de violist samen de hoofdrol. De samenwerking gaat de muzikanten goed af. Ruhadze: “Er is geen onderlinge competitie, zoals je vaak ziet tussen een musicus en zanger. Sytse en ik werken echt samen, als gelijken.” De aria moet staan als een huis, zegt Buwalda: “Het is een duet tussen viool en zang. Igor en ik kunnen dat samen. We zijn als twee vloeistoffen die worden samengevoegd, die zich niet vermengen, maar elkaar wél aanvullen en samen de meest prachtige patronen vormen.” Allebei werken ze al lange tijd samen met dirigent Pieter Jan Leusink. “Pieter Jan is een bijzondere musicus. Zijn interpretatie van de muziek is anders dan men in de muziekwereld gewend is”, zegt Ruhadze vol bewondering. Hij vervolgt: “Hij heeft geweldige, vernieuwende ideeën en hij staat open voor de ideeën van anderen. Als orkest vormen we een hecht team, waarin we elkaar bijstaan met kennis en ervaring. En Pieter Jan is een trendsetter! Tien jaar geleden vonden mensen zijn uitvoeringen veel te snel, inmiddels doet iedereen het in dat tempo.”

Buwalda: “Pieter Jan en ik zijn samen volwassen geworden. Ik heb respect voor zijn enorme muzikaliteit. Het is altijd heerlijk musiceren met hem. Iedereen krijgt een enorme vrijheid. Bij Pieter Jan hoef je niet binnen de lijntjes te kleuren. Sterker nog: er zijn helemaal geen lijntjes.” Hij was ook één van de eerste dirigenten in Nederland die de stap durfde te zetten om rollen geschreven voor vrouwen door een countertenor te laten zingen: een mannelijke zanger die door een speciale techniek in staat is om alt-, mezzo- of zelfs sopraanpartijen te vertolken. Buwalda legt uit: “Van de zestiende eeuw tot en met de late negentiende eeuw werden de vrouwenrollen vertolkt door castraten, omdat vrouwen niet mochten optreden in kerken en kathedralen. De laatste castraat trad op aan het einde van de Eerste Wereldoorlog. Sindsdien hebben de countertenors hun rol overgenomen. Toen ik met zingen begon, in 1979, was ik nog een rariteit. Maar sindsdien is er gelukkig steeds meer repertoire bijgekomen voor countertenors.”

Iedere uitvoering is weer anders. Het publiek en de locatie zijn daarop van grote invloed. Sytse Buwalda kijkt het publiek altijd aan als hij zingt. “Ik zie en voel álles. Als zanger geef ik mij altijd volledig bloot. Ik ben als blanco canvas en mijn stem is als een kwast waarmee ik allerlei kleuren de zaal in werp. Vervolgens schildert het publiek zijn eigen interpretatie op dat lege doek. Als ik mensen in de zaal kan raken, is dat voor mij het allergrootste cadeau.” Het publiek reageert overal anders. Buwalda: “Zit men afwachtend met de armen over elkaar, schiet het in de lach bij het horen van mijn hoge stem, leest het noot voor noot mee met de muziek op schoot, of laat het zich meevoeren op de muziek, met de ogen gesloten? Iedere locatie brengt een andere energie. In kerken voel je de echo van het verleden. Daar hangt de geest van alle mensen die er gebeden hebben. Uiteindelijk kun je overal je eigen ‘kerk’ creëren, ook in het Concertgebouw.”

Igor Ruhadze is het daarmee eens: “Mijn persoonlijke favoriet is het Concertgebouw in Amsterdam. De akoestiek is geweldig. Daardoor kunnen we als musici het verhaal van de muziek nog beter overbrengen. En het publiek is ook nergens anders zo open, op een heel natuurlijke manier.” Als concertmeester is Ruhadze bepalend voor het geluid en de stijl van spelen van het orkest. “Ik speel de muziek net iets helderder of harder voor en geef het orkest zo de gelegenheid om mij te volgen. Iedere concertmeester zorgt weer voor een heel eigen geluid. Persoonlijk streef ik ernaar mensen te raken met muziek die warm en open klinkt.”